«Πρώτες Βοήθειες. Από το ένστικτο και την παράδοση στην γνώση»

«Πρώτες Βοήθειες. Από το ένστικτο και την παράδοση στην γνώση»
Ελεάνα Ν. Μποντιώτη
Χειρουργός Ορθοπαιδικός, MD, PhD

"Και ανέβει και επλάγιασε επί το παιδίον, και επέθεσε το στόμα αυτού επί το στόμα εκείνου, και τους οφθαλμούς αυτού επί τους οφθαλμούς εκείνου, και τας χείρας αυτού επί τας χείρας εκείνου. Και εξηπλώθη επ’ αυτό. Και εθερμάνθη η σαρξ του παιδίου….."
Ελισσαίος (Βασιλείς Β 4/δ/34-35 )

3000 χρόνια μετά, ο όρος «πρώτες βοήθειες» είναι πια σήμερα μια δόκιμη και οικεία έκφραση στην καθημερινή μας ζωή και δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ή διχογνωμία στο ότι συνιστά τις άμεσες ενέργειες που αποσκοπούν στην βοήθεια ενός συνανθρώπου μας που ασθενεί ή έχει υποστεί οποιαδήποτε κάκωση ή τραυματισμό.
Αν ρωτήσουμε στον δρόμο 10 περαστικούς για το «τι είναι πρώτες βοήθειες» θα πάρουμε ποικίλες απαντήσεις όπως: «το να περιποιηθώ ένα τραύμα», «το φιλί της ζωής», «να εφαρμόσω βασική υποστήριξη της ζωής», «να καλέσω το ΕΚΑΒ». «να σώσω έναν άνθρωπο». Όλα είναι σωστά. Πως όμως και πότε ξεκίνησαν όλα αυτά; Τι πραγματικά σημαίνει «πρώτες βοήθειες»; Ποια είναι η πορεία και η εξέλιξή τους στον χρόνο;
Πρώτες βοήθειες είναι οι άμεσες ενέργειες βοηθείας σε έναν ασθενή ή τραυματία, στον τόπο του συμβάντος, πριν την εξειδικευμένη ιατρική αντιμετώπιση, εάν αυτή χρειαστεί. Στόχοι των πρώτων βοηθειών είναι:
Η διατήρηση του ανθρώπου στην ζωή
Η πρόληψη και αποφυγή περαιτέρω βλαβών/κακώσεων
Η προσπάθεια υποβοήθησης της ταχύτερης και καλύτερης ποιοτικά αποκατάστασης της υγείας
Όπως αναφέρεται και διεθνώς στόχοι είναι τα 3Ps:
Preserve life
Prevent further harm
Promote recovery
Σε αυτούς τους κύριους στόχους δεν πρέπει να παραβλέψουμε και την αξία της ανακούφισης από τον πόνο, αλλά και την απλή συμπαράστασή μας δείχνοντας ανθρωπιά και συμπόνια. Αναφέροντας το πρωτόγονο αίσθημα της ανθρωπιάς και έχοντας υπ’όψιν τον αγώνα επιβίωσης, συνειδητοποιούμε πως πρώτες βοήθειες ως πράξη τουλάχιστον-αν όχι σαν όρος- υπήρχαν από τα πρώτα χρόνια ύπαρξης του ανθρωπινου είδους.
Από πού ξεκινήσαμε λοιπόν και που έχουμε φτάσει;
Η πρώτη καταγραφή πρώτων βοηθειών δεν έρχεται από τους προϊστορικούς χρόνους, παρ’ότι, θεωρείται βλεβαιο ότι και οι πρώτοι άνθρωποι, θα πρέπει να είχαν ανακαλύψει τρόπους να σταματήσουν μια αιμορραγία, να ακινητοποιήσουν ένα κάταγμα ή ακόμα και να αναγνωρίσουν ένα δηλητηριώδες ή θεραπευτικό φυτό.

3000 π.Χ. στα ιερογλυφικά των Maya και τους Περουβιανούς Incas γίνεται αναφορά σε μεθόδους καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης

896 π.Χ. στη Βίβλο, στους Βασιλείς Β 4/δ/34-35, εμφανίζεται η πρώτη επιτυχής προσπαθεια αναζωογόνησης ενός παιδιού από τον Ελισαίο

500 π.Χ. απεικονίζεται η πρώτη επίδεση τραύματος, σε ένα αγγείο φιλοτεχνημένο από τον αινιγματικό ζωγράφο Σωσία

Εποχή του χαλκού στην Μέση Ανατολή η παραβολή του καλού Σαμαρείτη
περιγράφεται τονίζοντας την θρησκευτική ηθική και εξυμνείται από τον Αγ. Λουκά στο Ευαγγέλιο

500-1500 μ.Χ
Α. η θεωρία της διατήρησης της θερμοκρασίας του σώματος ως βασική για την ύπαρξη ζωής οδηγεί στην χρήση καυτής στάχτης ή νερού σε άμεση επαφή με το σώμα
Β. σε μια προσπάθεια αφύπνισης του θύματος χρησιμοποιείται το μαστίγωμα

11ος αιώνας Ιππότες (Knights of Hospitaller και the Order of St John) θρησκευτικό τάγμα ιπποτών που παρέχει πρώτες βοήθειες στους προσκυνητές και διδάσκει άλλους ιππότες πώς να αντιμετωπίζουν κοινά τραύματα μάχης. Pro Fide Pro Utilitate Hominum, «Για την πίστη και την υπηρεσία της ανθρωπότητας»

1543 ο Vesalius στο ‘De Humanis Corporis Fabrica’ αναφέρει εμφύσηση μέσω σωλήνα για ανάνηψη κάποιου ζώου

1493-1541 ο Phillipus von Hohenheim έγραψε για την χρήση φυσερού στην καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση

1530 χρήση φυσερού/bellow για εμφύσηση θερμού αέρα και καπνού στο στόμα του θύματος. Μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για 300 χρόνια και ενέπνευσε την κατασκευή της μάσκας οξυγόνου αργότερα. Εγκαταλήφθηκε όταν ο Leroy d’Etiolles το 1892 απέδειξε ότι η μέθοδος μπορούσε να σκοτώσει άμεσα κάποιο ζώο.

1711 Παρόμοια μέθοδος με χρήση καπνού από τον πρωκτό του θύματος με την βοήθεια φυσερού, που περιγράφεται από τους Ινδιάνους της Αμερικής και τους αποίκους και φτάνει στην Αγγλία το 1767. Εγκαταλείπεται το 1811, όταν ο Benjamin Brodie απέδειξε τον θάνατο ενός σκύλου με χρήση 4 ουγγιές καπνού και μιας γάτας με μόλις 1 ουγγιά καπνού.

1770 Κύρια αιτία θανάτου αυτήν την περίοδο ο πνιγμός. Δανειζόμενοι την τεχνική από τους Αιγυπτίους, πρώτοι οι Ολλανδοί το 1767 και στην συνέχεια οι Αγγλοι το 1774, κρεμούν το θύμα ανάποδα και εφαρμόζουν θωρακικές συμπιέσεις.

1773 μέθοδος του βαρελιού

1778 οι Goodwin & Kite θεώρησαν την ασφυξία ως υπεύθυνη για καρδιακή ανακοπή και προτείνουν το ηλεκτροσόκ

1803 θέλοντας να μειώσουν τον ρυθμό του μεταβολισμού, οι Ρώσοι ενταφιάζουν το θύμα σε χιόνι ή πάγο

1812 οι ναυαγοσώστες της Αμερικής, εφοδιασμένοι πια με άλογα, τοποθετούν το θύμα πάνω σε αυτά και καλπάζουν στην παραλία. Η μέθοδος εγκαταλήφθηκε μετά από παρέμβασει των ‘οικολόγων’ “Citizens for Clean Beaches”

1856 πρώτη φορά που δίνεται προτεραιότητα στον αεραγωγό από τον σερίφη Hall που προτείνει την τοποθέτηση του θύματος στο πλάι

1861 Μέθοδος Sylvester με ιδιαίτερες θωρακικές συμπιέσεις 16/λεπτό, μέθοδος που εμφανίζεται σε πολλά films μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα

1859 η μάχη του Solferino και η εμπνευσμένη βοήθεια του Henry Dunant (Ερρίκος Ντυνάν) που οδηγεί στην σύσταση του Ερυθρού Σταυρού στην Γενεύη το 1864

1823-1098 ο Πρώσος στρατιωτικός, καθηγητής χειρουργικής Johannes Friedrich August von Esmarch εισάγει την χρήση του τρίγωνου επιδέσμου και διδάσκει τους στρατιώτες του να παρέχουν βοήθεια στους πληγωμένους συμπολεμιστές

1877 St. John Ambulance. Πρώτα σεμινάρια πρώτων βοηθειών και εγχειρίδιο από τον ταγματάρχη-χειρουργό Peter Shepherd. Έκδοση του εγχειριδίου από τον Dr. James Cantile, με τίτλο First aid to the Injured, to 1912. Περιγράφονται οι μέθοδοι Sylvester, Howard, Laborde και η μέθοδος της γλώσσας, από τις οποίες καμία δεν χρησιμοποιείται πια, σε αντίθεση με τρόπους αντιμετώπισης τραυμάτων που παραμένουν σχεδόν τα ίδια μέχρι σήμερα.
Από την συγκεκριμένη ομάδα έχουμε τον πρώτο επίσημο τίτλο για τις πρώτες βοήθειες που σημαίνει «πρώτη αντιμετώπιση» και «εθνική βοήθεια» (“First treatment” and “national aid”)

1878 Μαθήματα πρώτων βοηθειών στην Πρεσβυτεριανή εκκλησία σε πολίτες από τον συνταγματάρχη Francis Duncan, που παραδίδει και ξεχωριστά μαθήματα σε γυναίκες στο ίδιο του το σπίτι

1891 πρώτη σύγχρονη θωρακική συμπίεση περιγράφεται από τον Dr. Friedrich Maass

1911 Μέθοδος Holger-Neilsen παρόμοια με αυτήν του Sylvester που περιγράφεται στο Boy Scout Handbook και εμφανίζεται επίσης σε πολλά films μέχρι το 1979

1957 ο Peter Safar και ο James Elam ασχολούνται με την απελευθέρωση του αεραγωγού και την διατήρηση της κυκλοφορίας του αίματος και περιγράφουν την αλφάβητο των πρώτων βοηθειών. Δίνουν αλγόρυθμο πρώτων βοηθειών με μνημονικό κανόνα τα γράμματα της αγγλικής αλφαβήτου ABC και ονομάζουν τις ενέργειες των πρώτων βοηθειών ΚΑΡΠΑ ή CPR. Περιγραφή της αναπνοής στόμα-με-στόμα

1957-8 πρώτη εκπαιδευτική κούκλα από τον Νορβηγό Asmund Leader που ονομάζεται Resusci Anne

1960 οι Dr. Kouwenhoven, Dr. Jude και ο μηχανικός Knickerbocker περιγράφουν την καρδιακή μάλαξη

1961 εφαρμογή της ΚΑΡΠΑ/CPR που ο Safar διδάσκει στους Αμερικανούς στρατιώτες και την εφαρμόζουν στον πόλεμο του Vietnam

1962 ξεκινούν τα πρώτα συμπόσια πρώτων βοηθειών στην Βιέννη

1970 κυκλοφορούν οι πρώτες οδηγίες (guidelines)

1972 πρώτα μαζικά και οργανωμένα σεμινάρια σε πολίτες από τον Leonard Cobb στο Seattle

1973 μαθήματα από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό (American Red Cross) και την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία (American Heart Association)

1974 μαθήματα από τον Ερυθρό Σταυρό της Αγγλίας (British Red Cross)

1989 ERC European Resuscitation Council (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αναζωογόνησης) Dr. Lars Mogensen,

1990 Αλυσίδα ζωής και αυτόματος εξωτερικός απινιδιστής AED

1992 International Liaison Committee on Resuscitation (ILCOR)

1996 σημασία της έγκαιρης χρήσης του αυτόματου εξωτερικού απινιδιστή

Οι πρώτες βοήθειες ξεκινούν τελικά από τους προϊστορικούς χρόνους, βασισμένες στο ένστικτο της επιβίωσης και συνεχίζουν με τους μάγους και τους θεραπευτές δίνοντας βάση στην θρησκευτική παράδοση και την δυσειδαιμονία. Παραδίδουν σταδιακά την σκυτάλη στην εμπειρική γνώση και το αίσθημα της υπηρεσίας της ανθρωπότητας, που οι ιππότες και οι πολεμιστές μετατρέπουν σε τάγματα βοηθείας. Η επιστήμη γίνεται σιγά-σιγά το σκαλοπάτι που μετατρέπει το τυχαίο σε γνώση. Παράλληλα με την εξελικτική πορεία των πρώτων βοηθειών ως ιατρική επιστήμη, η τεχνολογία μας δίνει καινούρια εργαλεία, από τα ασθενοφόρα μέχρι τους αυτόματους εξωτερικούς απινιδιστές, για να φτάσουμε πια στις εξειδικευμένες ενέργειες που πραγματικά μπορούν να απωβούν σωτήριες για την ανθρώπινη ζωή.
Η πορεία δεν σταματά εδώ!

Κινητήρια δύναμη όμως για την ύπαρξη και τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό των πρώτων βοηθειών δεν είναι άλλη παρά η αγάπη μας για τον συνάνθρωπο.